Golf, Gold and Brain Drain Του Γιάννη Α. Μυλόπουλου* Οι επιβάτες των αερογραμμών που έχουν αντικαταστήσει τον πάλαι ποτέ εθνικό μας αερομεταφορέα ενημερώνονται από το διαφημιστικό τεύχος της εταιρείας για τα νέα μεγαλεπήβολα αναπτυξιακά σχέδια της Ελλάδας. Ο τουρισμός της χώρας αναμένεται να εκτοξευτεί τα επόμενα χρόνια, καθώς οι επενδύσεις που γίνονται σήμερα στην κατασκευή δεκάδων υπερσύγχρονων γηπέδων γκολφ θα μας απογειώσουν στο διεθνές… γκολφικό στερέωμα, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά. Η Ελλάδα θα γίνει τουριστικός προορισμός για υψηλά εισοδήματα και μάλιστα όχι μόνο κατά τους θερινούς μήνες, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Ετσι όπως τίθεται το ζήτημα, είναι να απορεί κανείς για την καθυστερημένη εφαρμογή ενός τέτοιου μεγαλοφυούς σχεδίου. Γιατί, αλήθεια, άργησε η χώρα μας να αντιληφθεί την αξία αυτού του ακριβού σπορ; Και γιατί, άραγε, το γκολφ, που έχει τόσα πλεονεκτήματα, δεν έχει καθιερωθεί και εδώ, όπως στη Βρετανία, ως εθνικό σπορ; Η απάντηση είναι απογοητευτική για όσους αναμένουν την τουριστική εκτόξευση της Ελλάδας μέσω των γηπέδων γκολφ. Κι αυτό γιατί η επένδυση που στηρίζεται στην καλλιέργεια γκαζόν είναι μια ιδιαίτερα υδροβόρα επένδυση, η οποία σύντομα θα στραγγίσει τα ελάχιστα υδατικά αποθέματα που έχουν απομείνει στους ελληνικούς υδροφορείς, στις ευαίσθητες περιβαλλοντικά παράκτιες και νησιωτικές μας περιοχές. Τα αρνητικά υδατικά ισοζύγια που παρατηρούνται ήδη σε αυτές αποκαλύπτουν την υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας των υδατικών τους συστημάτων, λόγω αυξημένων πιέσεων, σε συνθήκες μάλιστα προϊούσας κλιματικής αλλαγής. Η άρδευση των γηπέδων γκολφ θα είναι, με δυο λόγια, η σταγόνα που θα ξεχειλίσει το ποτήρι… Τα αποτελέσματα λοιπόν μιας τέτοιας υδροβόρας επένδυσης θα είναι καταστροφικά όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για την ίδια την οικονομική ανάπτυξη. Πρώτα γιατί η συγκεκριμένη επένδυση θα αποδειχθεί ιδιαίτερα βραχύβια, λόγω περιορισμένης δυνατότητας εξεύρεσης επαρκών πηγών νερού. Κι ύστερα γιατί η επιτάχυνση της εξάντλησης των υδατικών αποθεμάτων θα εμποδίσει και τις λοιπές οικονομικές δραστηριότητες, κυρίως τις αγροτικές, που προσπαθούν να στηρίξουν στις περιοχές αυτές την παραγωγή των περιζήτητων στις διεθνείς αγορές παραδοσιακών ελληνικών και μεσογειακών προϊόντων διατροφής. Δεν είναι τυχαίο ότι η παραδοσιακή αγροτική οικονομία της χώρας μας στηρίχτηκε σε καλλιέργειες συμβατές με το κλίμα και τις δυνατότητες της ελληνικής γης που ταυτόχρονα χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα ανταγωνιστικές στις διεθνείς αγορές. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η γεωργία στη χώρα μας έφτασε σήμερα εδώ που έφτασε, επειδή στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 ξεχέρσωναν τα αμπέλια και τις ελιές για να επενδύσουν στην εξόχως επικερδή, τότε, καλλιέργεια του βαμβακιού, του αποκαλούμενου εκείνα τα χρόνια και λευκού χρυσού. Αν όμως τη δεκαετία του ’60 το αναπτυξιακό όραμα της Ελλάδας είχε συνδεθεί με τον λευκό χρυσό, το αναπτυξιακό όραμα της Ελλάδας του 2015 περιλαμβάνει, εκτός του τουρισμού του γκολφ, μια ακόμη καταστροφική, λόγω μη συμβατότητας με τη φέρουσα ικανότητα του ευρύτερου οικοσυστήματος, επένδυση, αυτή της εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική. Σε μια περιοχή με σημαντική αγροτική ανάπτυξη, με πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, αλλά και σε μια περιοχή εξόχως τουριστική, υλοποιείται μια επένδυση που, σύμφωνα με επιστημονικές γνωματεύσεις, θα έχει ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες στην περιβαλλοντική, την οικονομική και την κοινωνική ανάπτυξη της β. Χαλκιδικής. Μια επένδυση χάριν της οποίας έχει διχαστεί η τοπική κοινωνία, καθ’ ότι υπάρχουν βάσιμοι φόβοι μεταξύ των κατοίκων ότι εξαιτίας της απειλείται το μέλλον των παιδιών τους, καθώς θα υποβαθμιστεί περιβαλλοντικά το ευρύτερο οικοσύστημα, αλλά και θα υπονομευτούν όλες οι λοιπές αναπτυξιακές δραστηριότητες. Η άκριτη υποστήριξη ξένων αναπτυξιακών προτύπων οφείλει να λαμβάνει υπόψη της τη θεμελιώδη αειφορική αρχή, ότι δηλαδή η ανάπτυξη για να είναι ωφέλιμη πρέπει να προάγει το συνολικό περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό όφελος και να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Και για να συμβαίνουν αυτά, αναγκαία και ικανή συνθήκη είναι να στηρίζεται στα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε τόπου. Αυτή είναι και η προϋπόθεση για να έχει η ανάπτυξη διάρκεια στον χρόνο και να αποφεύγονται κακές πρακτικές σύντομης διάρκειας ευημερίας, όπως αυτές που ίσχυσαν στον Θεσσαλικό κάμπο και τις υπόλοιπες υποβαθμισμένες, σήμερα, περιβαλλοντικά και οικονομικά και πάλαι ποτέ ακμάζουσες αγροτικές περιοχές. Οπως λοιπόν οι Βρετανοί έχουν αποδεχθεί ότι δεν μπορούν να καλλιεργούν αμπέλια και να παράγουν κρασί και, προσαρμοζόμενοι στα δικά τους συγκριτικά πλεονεκτήματα, έχουν επικεντρωθεί στην παραγωγή μπίρας και ουίσκι, έτσι κι εμείς κάποτε πρέπει να αντιληφθούμε ότι ζούμε σε έναν παράδεισο, τον οποίο οι κακές και κοντόφθαλμες αναπτυξιακές επιλογές τείνουν να τον μεταμορφώσουν σε κόλαση. Ποιος άλλωστε να υποστηρίξει σήμερα στη χώρα μας μιαν ισόρροπη ανάπτυξη που θα έχει διάρκεια στον χρόνο και θα υπηρετεί το ευρύτερο συμφέρον, όταν είμαστε πρωταγωνιστές στην ανεργία νέων επιστημόνων; Και ποιος θα αναλάβει την πρωτοβουλία μιας παραγωγικής ανασυγκρότησης, συμβατής με τη φέρουσα ικανότητα της ελληνικής γης, όταν διώχνουμε στο εξωτερικό ένα από τα σημαντικότερα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, το νέο επιστημονικό μας δυναμικό; Με δυο λόγια, είμαστε πρωταγωνιστές μιας κοντόφθαλμης αναπτυξιακής πολιτικής. Διώχνουμε, καταστρέφουμε και υποβαθμίζουμε ό,τι καλύτερο διαθέτουμε ως πλουτοπαραγωγική πηγή. Κι ύστερα κλαίμε και οδυρόμαστε πάνω στα συντρίμμια που οι ίδιοι προκαλέσαμε… * καθηγητής, πρώην πρύτανης ΑΠΘ