Στο στόχαστρο οι εταιρείες ύδρευσης του ευρωπαϊκού Νότου

 

Τα πακέτα λιτότητας που εφαρμόζουν ΔΝΤ και E.E. τροφοδοτούν έναν νέο γύρο ιδιωτικοποιήσεων στις οποίες περιλαμβάνονται και οι υπηρεσίες νερού. Ερευνα της οργάνωσης Blue Planet Project εξετάζει τις επιπτώσεις σε Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Βουλγαρία

Του Τάσου Σαραντή

Επιστροφή στη δεκαετία του ’90 φέρνουν οι έντονες πιέσεις που ασκούνται σήμερα για την ιδιωτικοποίηση του νερού, η οποία εξαρτάται από τις πολιτικές λιτότητας, την περικοπή των δημόσιων δαπανών και την πώληση, τη συγχώνευση ή το κλείσιμο δημόσιων υπηρεσιών. Αυτές οι πολιτικές εφαρμόζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις σε πολλές χώρες και επιβάλλονται με ιδιαίτερη αυστηρότητα στις χώρες που λαμβάνουν «πακέτα διάσωσης» από το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Ενωση, που απαιτεί εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις στις οποίες περιλαμβάνονται και οι υπηρεσίες νερού.

Αυτές οι διαπιστώσεις διατυπώνονται στην έρευνα με τίτλο «Το δικαίωμα στο νερό για όλους: περιπτώσεις λιτότητας και ιδιωτικοποίησης στην Ευρώπη», η οποία εστιάζει στις χώρες του Νότου που μαστίζονται από τη λιτότητα και την επιμελήθηκε η οργάνωση Blue Planet Project.

«Το βασικό επιχείρημα στα πακέτα λιτότητας που τροφοδοτούν τον νέο γύρο ιδιωτικοποιήσεων είναι η εμμονή για τη μείωση των χρεών» αναφέρεται στην έκθεση. «Αν πωλούνται οι δημόσιες υπηρεσίες, σύμφωνα με το επιχείρημα αυτά τα χρήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους, ενώ ο ιδιωτικός τομέας συνεχίζει την παροχή των υπηρεσιών. Αυτό ήταν πάντα ένα κεντρικό επιχείρημα για τις ιδιωτικοποιήσεις, αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Οι υπηρεσίες χειροτερεύουν, χάνονται θέσεις εργασίας και τα ιδιωτικά μονοπώλια απολαμβάνουν φουσκωμένα κέρδη για δεκαετίες, ενώ τα χρήματα που καταβάλλονται από τους ιδιώτες αγοραστές είναι πάντα πολύ κατώτερα των προσδοκιών».

«Το μεγαλύτερο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων όλων των εποχών υλοποιήθηκε από την κυβέρνηση της Θάτσερ στη Βρετανία κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 17 ετών. Στο τέλος αυτής της περιόδου το επίπεδο του δημόσιου χρέους για τη Βρετανία ήταν περίπου στο ίδιο επίπεδο με αυτό που υπήρχε κατά την έναρξη των ιδιωτικοποιήσεων» επισημαίνεται.

Στην έρευνα εξετάζονται οι επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας αναφορικά με το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό, όπως αναγνωρίστηκε σε ψήφισμα του ΟΗΕ το 2010, σε 5 ευρωπαϊκές χώρες: την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Βουλγαρία. Την κατάσταση για την καθεμία χώρα ξεχωριστά παρουσιάζουν εκθέσεις οι οποίες συντάχθηκαν από ομάδες πολιτών, εργαζόμενων και κινημάτων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των αγώνων ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης και αποχέτευσης.

…………………………………………………………………………………….. 

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

Διακοπές παροχών και σκάνδαλα διαφθοράς

Στη Βουλγαρία, μια χώρα που δεν υπόκειται σε εξωτερικό δανεισμό με ασφυκτικούς όρους, αλλά έχει αναλάβει με ενθουσιασμό την εφαρμογή πολιτικών λιτότητας, επιχειρείται η εθνικοποίηση των υπηρεσιών ύδατος ως προοίμιο για την ιδιωτικοποίηση του νερού.

Στη Σόφια η εταιρεία Sofijska Voda ιδιωτικοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2000 από τη βρετανική εταιρεία United Utilities, που τη μίσθωσε για 25 χρόνια.

Η ιδιωτικοποίηση επιβλήθηκε προκειμένου να προσελκυσθούν ξένες επενδύσεις, ώστε να συγκεντρωθεί το απαραίτητο κεφάλαιο για την ανακαίνιση των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης σε καιρούς λιτότητας, σε μια χρονική στιγμή που οι διαρροές στο δίκτυο νερού της πόλης ανέρχονταν περίπου στο 60%. Εντούτοις, παρ” όλο που το επενδυτικό πρόγραμμα της United Utilities ανέφερε ότι οι διαρροές νερού θα περιοριστούν το 2011 στο 26%, στις αρχές του 2012 εξακολουθούσαν να παραμένουν στο 60% περίπου.

Εξάλλου η ίδια η εταιρεία διακρίνεται για επανειλημμένα σκάνδαλα διαφθοράς, ενώ λειτουργεί υπό καθεστώς σοβαρής έλλειψης διαφάνειας σε ό,τι αφορά τη διαχείριση και τα οικονομικά της εταιρείας. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι αμείβονται με περισσότερα από 400 χιλιάδες ευρώ ετησίως και αρκετά στελέχη με 25 χιλιάδες ευρώ μηνιαίως, όταν ο μέσος μηνιαίος μισθός στη Σόφια ήταν περίπου 500 ευρώ στα τέλη του 2011.

Σε έλεγχο εταιρείας ορκωτών λογιστών καταγράφηκε μια ολόκληρη λίστα με σοβαρές απάτες, παραποιήσεις και παραλείψεις στις οικονομικές καταστάσεις της εταιρείας. Προσωπικά έξοδα (ενοίκιο, ανακαίνιση στο σπίτι κ.λπ.) περιλαμβάνονται στις επενδύσεις, ακόμη και για φίλους και συγγενείς των στελεχών που δεν εργάζονταν για την εταιρεία, ενώ ως επενδύσεις αναφέρθηκαν οι ίδιες δαπάνες περισσότερες από μία φορές, μεταξύ των οποίων ακόμη και για πάρτι. Επιπλέον η United Utilities πούλησε τις μετοχές της στην εταιρεία Veolia το 2010, χωρίς να αλλάξει τη σύμβαση με τον δήμο, παρ” όλο που αυτό περιλαμβανόταν στο αρχικό επενδυτικό σχέδιο.

Από την άλλη, οι καταναλωτές ήρθαν αντιμέτωποι με απότομες αυξήσεις των λογαριασμών ύδρευσης και αποχέτευσης, όταν για τις βιομηχανίες οι τιμές μειώθηκαν κατά δέκα φορές για την τόνωση της δήθεν οικονομικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με την περιβαλλοντική οργάνωση Za Zemiata, σε 1.000 νοικοκυριά είχε διακοπεί η παροχή νερού στο τέλος του 2011και 5.000 νοικοκυριά σύρθηκαν στα δικαστήρια επειδή δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Οι δε κοινότητες που ζουν σε παραγκουπόλεις στα περίχωρα της Σόφιας, κυρίως των Ρομά, έχουν παραμεληθεί πλήρως από την εταιρεία υδάτων.

……………………………………………………………………………………….

 

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

Στο «μάτι» η κρατική εταιρεία ύδρευσης

Στην Πορτογαλία, η συντριπτική πλειονότητα των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης ήταν δημόσιες και μέχρι το 1993 τη διαχείριση είχαν αποκλειστικά οι τοπικές αρχές. Σήμερα υπάρχουν 9 εταιρείες των οποίων το μετοχικό κεφάλαιο έχει ιδιωτικοποιηθεί εν μέρει. Σε 6 από αυτές το 49% (το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσοστό) ανήκει σε ιδιώτες. Ωστόσο το 2008 πουλήθηκε η δημόσια εταιρεία Aquapor, η οποία τότε παρείχε εγχώριες υπηρεσίες ύδρευσης σε 24 δήμους.

Μετά την επιβολή του μνημονίου από την τρόικα η κυβέρνηση προσέφερε ένα σχέδιο για την ιδιωτικοποίηση της κρατικής εταιρείας ύδρευσης Aguas de Portugal, η οποία ενθαρρύνθηκε για την απόκτηση δημοτικών υπηρεσιών ύδρευσης, δεδομένου ότι συγκεντρωμένες σε μια εταιρεία θα ήταν ευκολότερο να ιδιωτικοποιηθούν. Αυτό είχε τραγικές συνέπειες για τους δήμους που έγιναν πελάτες τής Aguas de Portugal, καθώς αναγκάστηκαν να αγοράζουν το νερό σε εξωφρενικές τιμές που είχαν οριστεί μονομερώς από την κυβέρνηση. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω από την ύπαρξη της υποχρεωτικής κατανάλωσης νερού που επιβάλλεται από τις δημοτικές αρχές, η οποία υπερβαίνει κατά πολύ τις πραγματικές ανάγκες με εντελώς παράλογο τρόπο. Το αποτέλεσμα ήταν η αύξηση των χρεών.

Οπως και οι άλλες διαδικασίες ιδιωτικοποίησης, η ιδιωτικοποίηση του νερού και στην Πορτογαλία προβλήθηκε ως μέσο για τη βελτίωση των υπηρεσιών, την προσέλκυση κεφαλαίων και τον εκσυγχρονισμού της δημόσιας διαχείρισης. Ωστόσο αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα ήταν το αντίθετο, σε μια κατάσταση που σημαδεύτηκε από έλλειψη διαφάνειας και διαφθορά. Οι λογαριασμοί νερού αυξήθηκαν δραστικά και οι ιδιωτικές εταιρείες εμποδίζουν την πρόσβαση σε δωρεάν δημόσιες παροχές νερού, όπως είναι οι βρύσες πόσιμου νερού. Σε ό,τι αφορά τους εργαζόμενους στις υπηρεσίες ύδρευσης, η ιδιωτικοποίηση επέφερε αύξηση των ωρών εργασίας, αλλά και αύξηση του όγκου και του ρυθμού εργασίας και περισσότερα εμπόδια για τους εκπρόσωπους των εργαζομένων σε ό,τι αφορά τις συμβάσεις εργασίας και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Στην Πορτογαλία υπάρχει αυξανόμενη κινητοποίηση για την υπεράσπιση των δημόσιων υδάτων και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές μάχες για το δικαίωμα αυτό από μεγάλες και μικρές ομάδες. Το 2008 η Εθνική Ενωση των εργαζομένων στην τοπική αυτοδιοίκηση, η Δημόσια Ενωση Νερού και η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Πορτογαλίας, ξεκίνησαν μια εθνική εκστρατεία στην οποία συμμετείχαν πάνω από 60 οργανώσεις και 40.000 πολίτες. Στα μέσα του 2011 η εκστρατεία «αναστήθηκε» και πλέον συμμετέχουν σε αυτή περισσότερες από 100 οργανώσεις.

………………………………………………………………………………………

 

ΙΣΠΑΝΙΑ

Εγκαθίδρυση των πολυεθνικών

Ορισμένες πόλεις στην Ισπανία έχουν υπηρεσίες ύδρευσης που έχουν ιδιωτικοποιηθεί για περισσότερα από 100 χρόνια. Δεδομένης της αποτυχίας του ιδιωτικού μοντέλου για το νερό σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η χώρα ψήφισε νόμους που περιόρισαν τις κερδοσκοπικές δραστηριότητες των εταιρειών αυτών. Στην πραγματικότητα ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που προχώρησε στη δημόσια διαχείριση των λεκανών απορροής των ποταμών μέσα από τα Συμβούλια Υδατοπρομήθειας. Ομως τα υπόγεια ύδατα εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως ιδιωτική περιουσία, με αποτέλεσμα οι γαιοκτήμονες να μη χρειάζονται την άδεια για να τα εκμεταλλευτούν.

Ενα κύμα ιδιωτικοποιήσεων ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1980, έτσι ώστε σήμερα περίπου το 50% των υπηρεσιών ύδατος διοικείται από ένα δημόσιο οργανισμό και το 50% βρίσκεται σε ιδιωτικά χέρια. Περίπου το 90% των ιδιωτικών επιχειρήσεων ελέγχεται από την εταιρεία Agbar, η οποία ανήκει στον γαλλικό όμιλο Suez, και την Aqualia η οποία έχει δεσμούς με την άλλη μεγάλη γαλλική πολυεθνική, τη Veolia, με παραχωρήσεις που διαρκούν από 20 έως 50 χρόνια.

Η ιδιωτικοποίηση επιβαρύνει πολύμορφα τους φορολογούμενους αφού, ακόμη και όταν ιδιωτικοποιούνται τα χρέη των δημόσιων επιχειρήσεων, οι πολίτες εξακολουθούν να πληρώνουν το κόστος, καθώς ο ιδιωτικοί φορείς αυξάνουν τα τέλη για τους καταναλωτές προκειμένου να καλύψουν τους τόκους και την αποπληρωμή της οφειλής. Τα υπάρχοντα σχέδια για την ιδιωτικοποίηση της εταιρείας ύδρευσης της Μαδρίτης, Canal Isabel II, δεν έχουν κοινοποιηθεί ούτε στις αρμόδιες αρχές ούτε στα συνδικάτα που εκπροσωπούνται στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας.

Στην Ισπανία, οι σημαντικές εκστρατείες ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού είναι η «Πλατφόρμα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της Canal de Isabel II» και η εκστρατεία « Το νερό είναι ζωή».

……………………………………………………………………………..

 

ΙΤΑΛΙΑ

Αυξήσεις χωρίς επενδύσεις

Τα δίκτυα ύδρευσης στην Ιταλία ανήκουν στο Δημόσιο, αλλά η διαδικασία ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών νερού ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Σήμερα διάφορα νομοθετικά μέτρα έχουν αναγκάσει όλες τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών νερού να λειτουργούν ως ανώνυμες εταιρείες, οι οποίες μπορεί να είναι αποκλειστικά δημόσιες, εξ ολοκλήρου ιδιωτικές ή δημόσιες-ιδιωτικές. Η μετατροπή σε εταιρείες ιδιωτικού δικαίου έχει επιταχυνθεί από το 2000. Εντούτοις υπάρχουν πολύ λίγες εξ ολοκλήρου ιδιωτικές εταιρείες. Ορισμένες εταιρείες ύδρευσης είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο.

Τα τέλη ύδρευσης αυξήθηκαν κατά 61,4% μεταξύ 1997 και 2006, σε σύγκριση με τον γενικό πληθωρισμό του 25% κατά την ίδια περίοδο. Την ίδια στιγμή οι επενδύσεις μειώθηκαν κατά περισσότερο από 70%, από περίπου 2 δισ. ευρώ για τη δεκαετία μεταξύ 1990 και 2000 σε περίπου 600 εκατομμύρια κατά την επόμενη δεκαετία. Η δε απασχόληση κατά την ίδια περίοδο μειώθηκε κατά 30% περίπου.

Οι μικρότερες επενδύσεις προκάλεσαν υποβάθμιση των υπηρεσιών για τους καταναλωτές, παρά την τεράστια αύξηση των τελών, αλλά και περιβαλλοντικά προβλήματα, ιδίως εξαιτίας της ανεπαρκούς ή της παντελούς έλλειψης επεξεργασίας λυμάτων σε πολλές περιοχές της χώρας, με σοβαρές επιπτώσεις για τους ποταμούς που καταλήγουν στη Μεσόγειο.

Παρά το δημοψήφισμα το 2011 εναντίον των σχεδίων για την απελευθέρωση και την ιδιωτικοποίηση του νερού -κατά το οποίο το 95% των ψηφοφόρων είπε «όχι» -, ηγετικά στελέχη της Ε.Ε. ασκούν πείσεις στην ιταλική κυβέρνηση για την πλήρη απελευθέρωση και ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης. Στα σχέδια αυτά αντιτίθεται το ιταλικό φόρουμ των Κινημάτων για το Νερό, που δραστηριοποιείται από το 2006 και περιλαμβάνει περίπου 100 εθνικές οργανώσεις και περισσότερες από 1.000 τοπικές επιτροπές.

…………………………………………………………………………………………..

 

ΕΛΛΑΔΑ

Ξεπουλάνε ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ

Στη χώρα μας οι υπηρεσίες νερού είναι δημοτικές, εκτός από αυτές στις δύο μεγαλύτερες πόλεις, Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Σε αυτές τις δύο πόλεις οι δημοτικές επιχειρήσεις μετατράπηκαν σε ανώνυμες εταιρείες πριν από 15 χρόνια και εισήχθησαν στο Χρηματιστήριο το 2001. Η ΕΥΔΑΠ είναι σήμερα κατά 61% κρατική και κατά 39% ιδιωτική.

Η ΕΥΑΘ ανήκει κατά 74% στο κράτος και κατά 26% σε ιδιώτες, εκ του οποίου το 5% ανήκει στη γαλλική πολυεθνική εταιρεία ύδρευσης Suez. Η τελευταία συνεργάστηκε στενά με την ΕΥΑΘ και την κυβέρνηση από την έναρξη της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης, επιθυμώντας την επέκταση της Suez στα Βαλκάνια μέσω της ΕΥΑΘ.

Από την έναρξη της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης ο αριθμός των εργαζομένων στις δύο εταιρείες έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 50%, καθώς οι εργαζόμενοι δεν αντικαθίστανται ώς τη συνταξιοδότησή τους. Η τιμή των υπηρεσιών έχει αυξηθεί μεταξύ 250 και 300%, αλλά οι υπηρεσίες δεν βελτιώθηκαν ποτέ. Σχεδόν όλες οι εργασίες διενεργούνται σήμερα από τους αναδόχους, με υψηλότερο κόστος απ’ ό,τι πριν. Κάθε χρόνο οι δύο εταιρείες έχουν κέρδη και αποδίδουν μερίσματα στους μετόχους τους.

Στο πλαίσιο των σκληρών μέτρων λιτότητας που έχουν εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα –μεταξύ άλλων- πρέπει να ιδιωτικοποιήσει φορείς του δημόσιου τομέα, μεταξύ των οποίων οι εταιρείες ύδρευσης της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Ετσι η κυβέρνηση σχεδιάζει να ιδιωτικοποιήσει πλήρως τα δύο ημι-ιδιωτικές εταιρείες ενώ, προς το παρόν, κάτι τέτοιο δεν αφορά τις υπόλοιπες δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης.

Αν και δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη δικαιολογία για την ιδιωτικοποίηση των δύο εταιρειών ύδρευσης, η κυβέρνηση προχωρεί στην πώληση δημόσιων περιουσιακών στοιχείων για να πληρώσει το χρέος, διότι διαφορετικά δεν θα έχουμε «τα χρήματα για μισθούς και συντάξεις». Αυτή η γραμμή επαναλαμβάνεται ως δικαιολογία για κάθε μέτρο το οποίο η κυβέρνηση, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ΔΝΤ θέλουν να επιβάλουν, αναφέρεται στην έκθεση.