Η πυρηνική τεχνολογία και η προπαγάνδα

Του Γ. ΓΕΡΑΝΙΟΥ Αναπληρωτή καθηγητή του Τομέα Πυρηνικής Φυσικής και Στοιχειωδών Σωματιδίων του Πανεπιστημίου της Αθήνας.

Τη δεκαετία του 1970, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες ήταν μια μορφή επένδυσης, που για τους τεχνοκράτες φάνταζε σαν μύθος της τεχνολογίας.

Βρισκόμουν τότε στη Γερμανία, ερευνητής στο Ινστιτούτο Max-Planck, και ζήτησα να επισκεφθώ τον πυρηνικό αντιδραστήρα στο Wuergassen.

Μπήκα με μεγάλο ενδιαφέρον, ακολουθώντας μια ιεροτελεστία αυστηρών μέτρων και δημόσιων σχέσεων και βγήκα έντονα προβληματισμένος για την αναγκαιότητα τέτοιων επενδύσεων. Η έξοδός μου συνοδεύτηκε από φυλλάδια που διαφήμιζαν την υψηλή του τεχνολογία, την ασφάλειά του και τη φθηνή ηλεκτρική ενέργεια που παρήγε. Πριν από δέκα χρόνια έκλεισε, γιατί είχε προβλήματα τόσα συχνά που θεωρήθηκε ασύμφορη η λειτουργία του.

Η μελέτη και εγκατάσταση ενός πυρηνικού σταθμού είναι καθαρά υπόθεση τεχνοκρατών. Δεν είναι ούτε επιστήμη ούτε έρευνα. Είναι μια οικονομική επένδυση.

Αντίθετα, η επιλογή ή όχι εγκατάστασης αυτής της επένδυσης είναι καθαρά μια πολιτική και κοινωνική απόφαση.

Το λεξικό(1) στο λήμμα «τεχνοκράτης» αναφέρει: «Ο επιστήμονας, ο οποίος για τη μελέτη και επίλυση προβλημάτων του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού χώρου, χρησιμοποιεί αυστηρά τα δεδομένα και τις απαιτήσεις της τεχνολογίας, της οικονομίας και της μηχανικής, παραγνωρίζοντας συνήθως τις κοινωνικές επιπτώσεις».

Το κενό αυτό, τις κοινωνικές επιπτώσεις, άλλοι επιστήμονες το καλύπτουν από άλλη οπτική γωνία, επισημαίνοντας και αναδεικνύοντας τα προβλήματα που προκαλούνται στην κοινωνία, στον άνθρωπο, στο περιβάλλον.

Φέτος, στις μνήμες του πυρηνικού ατυχήματος στο Τσερνομπίλ, προστέθηκε και η αγωνία του πυρηνικού ατυχήματος στην Ιαπωνία. Δύο μεγάλα πυρηνικά ατυχήματα μέσα σε 25 χρόνια. Το ένα, προϊόν της ανατολικής τεχνολογίας, την οποία απαξίωναν οι Δυτικοί, το άλλο προϊόν της δυτικής τεχνολογίας μιας χώρας, την τεχνολογία και οργάνωση της οποίας είχαν για παράδειγμα οι Δυτικοί, παρουσιάζοντας τους πυρηνικούς αντιδραστήρες της Ιαπωνίας ασφαλέστατους, αλώβητους από κάθε είδος καταστροφής, φθάνοντας μάλιστα σε τέτοιο σημείο προπαγάνδας, ώστε να κατατάσσουν την πυρηνική ενέργεια στην «πράσινη» ενέργεια με βασικό μοντέλο την Ιαπωνία.

Το γεγονός ότι ο τεχνολογικός θαυμασμός που προκαλούσε η Ιαπωνία μετατράπηκε σε οίκτο καταδεικνύει πόσο σαθρές είναι οι δυνατότητες της τεχνολογίας, ανατολικής ή δυτικής, παλαιάς ή σύγχρονης, όταν δεν έχει καταφέρει ο άνθρωπος να την ελέγξει καθολικά. Γιατί, η ραδιενέργεια με τα στοιχεία της είναι μια μη αναστρέψιμη διαδικασία, δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί και να μειωθεί η διάρκεια ακτινοβολίας, πριν φθάσει τις μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Δυο σημεία προπαγάνδας του πυρηνικού λόμπι είναι η ασφάλεια και η φθηνή ενέργεια των πυρηνικών αντιδραστήρων. Και τα δυο αμφισβητήσιμα.

Ολες οι μέχρι σήμερα μελέτες για εγκατάσταση και λειτουργία πυρηνικών αντιδραστήρων είναι ηθελημένα ημιτελείς. Και σαν ημιτελείς δεν καταλήγουν σε πραγματικά αποτελέσματα ούτε ως προς την ασφάλεια ούτε ως προς το κόστος της πυρηνικής κιλοβατώρας. Γιατί ο πυρηνικός αντιδραστήρας χρειάζεται μελέτη και για την κατασκευή του, και για τη λειτουργία του, και για τη διάλυσή του, και για τη διαχείριση και ταφή όλων των πυρηνικών του αποβλήτων.

Ομως, τα δυο τελευταία στάδια, της διάλυσης και του τελικού τρόπου ταφής των πυρηνικών αποβλήτων του, δεν έχουν εκτιμηθεί επαρκώς ως προς τη διαδικασία και ως προς το χώρο.

Ετσι, προβάλλουν τους πυρηνικούς αντιδραστήρες ως ακίνδυνους και την πυρηνική κιλοβατώρα ως φθηνή. Αν όμως υπολογίσει κανείς το συνολικό κόστος, τότε η πυρηνική ενέργεια είναι η ακριβότερη ενέργεια. Και αν στο κόστος αυτό προστεθούν και τα έξοδα σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος, τότε το κόστος είναι απλησίαστο.

Οσο για την ασφάλεια των πυρηνικών αντιδραστήρων, το σλόγκαν που διακινούν είναι το γνωστό, «τεχνολογία ή οπισθοδρόμηση», που το σχηματοποιούν με πιθανότητα ατυχήματος πυρηνικού σταθμού και ατυχήματος με αυτοκίνητο. Η πιθανότητα να σκοτωθεί κάποιος από τροχαίο είναι μεγαλύτερη. Δεν θα οδηγείς λοιπόν αυτοκίνητο; Τέτοιες συγκρίσεις δεν επιτρέπεται να γίνονται. Είναι παραπλανητικές. Είναι επιστημονικό λάθος η σύγκριση συμβατικών – πυρηνικών κινδύνων. Γιατί, σε ένα θανατηφόρο συμβατικό ατύχημα το αποτέλεσμα είναι συγκεκριμένο: συγκεκριμένοι θάνατοι, συγκεκριμένη έκταση, συγκεκριμένη και διάρκεια. Ο κύκλος των επιπτώσεων κλείνει αμέσως. Αντίθετα, σ’ ένα πυρηνικό ατύχημα, οι επιπτώσεις είναι ανυπολόγιστες και η διάρκειά του συνεχής. Θα απαιτηθούν αιώνες και πολλές γενιές ώστε να συνυπολογιστούν τα αρνητικά αποτελέσματα, η έκτασή του, η πολλαπλή καταστροφή σε ανθρώπους, περιβάλλον, κοινωνία. Ο κύκλος του μόλις έχει αρχίσει.

Η πυρηνική ενέργεια είναι μια ανεξέλεγκτη δύναμη στα χέρια του ανθρώπου, που δεν έχει ακόμα καταφέρει να την ελέγξει ολοκληρωτικά, ώστε να μπορεί σε περίπτωση ατυχήματος να την καταστήσει αναστρέψιμη.